Ποτάμια που διοχέτευαν τα νερά τους στην Κωπαΐδα λίμνη και οι μύθοι τους

«…... Αλλά κατόπιν (η γη) με τον Ουρανό επλάγιασε και γέννησε τον βαθυστρόβιλο ᾽Ωκεανόν και την γλυκόθωρη Τηθύα˙και η Τηθύς εγέννησε στον ᾽Ωκεανόν, τους Ποταμούς με τα νερά τα γοργοστρόβιλα…(Ησιόδου Θεογονία, μετάφρ. Π. Λεκατσά).

Ωκεανός και Τιθύς

 Κατά την ελληνική μυθολογία, η ένωση της Τηθύος ( κόρη του Ουρανού και της Γαίας), με τον αδελφό της Ωκεανό δημιούργησε τρεις χιλιάδες ποταμούς, ισάριθμες θεότητες, τις Ωκεανίδες, αλλά και τρεις χιλιάδες νύμφες, όπως αναφέρει ο ποιητής της Θεογονίας Ησίοδος. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι κάθε ποταμός είναι αέναος, αλλά και θείος. Είναι και θεός που λατρευόταν με ιερά και βωμούς.  Επίσης θεωρούνταν πρωταρχικοί βασιλιάδες των περιοχών που διαβρέχουν.

Δίπλα στα ποτάμια και στις πηγές ζούσαν οι Νύμφες, πνεύματα κατεξοχήν του γλυκού νερού. Συνόδευαν πάντα το νερό τονίζοντας έτσι τη μεγάλη σημασία για την ύπαρξη της ζωής. Υπήρχαν οι Ναϊάδες, Νύμφες των ποταμών, των πηγών και των κρηνών και οι Ορεστιάδες, που κατοικούσαν στα βουνά όπου υπήρχαν πηγές. Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στη λαϊκή μας παράδοση μέχρι και σήμερα και είναι οι γνωστές Νεραΐδες. Που ζουν στα βουνά, στις νεραϊδοσπηλιές και τις νεραϊδόβρυσες.  Οι Νύμφες λατρεύονταν ως στοιχεία των πηγών, των ποταμών και γενικότερα του νερού. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας ακόμα και σήμερα την ημέρα των Θεοφανείων μπορεί κάποιος να βρει δίπλα σε μια πηγή ή σε κάποιο γεφύρι γλυκά προσφορά στις Νύμφες.

ΦΑΛΑΡΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Δυτικά του λόφου της αρχαίας Κορώνειας και σχεδόν παράλληλα με το ρέμα Πόντσα περνά ο αρχαίος ποταμός Φάλαρος.

ΒΟΙΩΤΙΚΟΣ ΚΗΦΙΣΟΣ

Ο Βοιωτικός Κηφισός πηγάζει από τις πλαγιές της Γκιώνας, της Οίτης και του Παρνασσού στο νομό Φωκίδας. Περνάει από τα βόρεια τμήματα του κάμπου της Χαιρώνειας, διαρρέει στην πεδιάδα της Κωπαΐδας και χύνεται στη λίμνη Υλίκη.

Οι πηγές του Κηφισού είναι πολλές. Πάνω από 100 μικρότερες ή μεγαλύτερες πηγές καταγράφονται σε ειδική μελέτη του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών(ΙΓΜΕ) για το υδατικό ισοζύγιο του Βοιωτικού Κηφισού.

Αρκετοί παραπόταμοι και ρέματα χύνονται στον Κηφισό, όπως ο Πλατανιάς, ο Μεραναίος και ο Μπογδαναίος, στην περιοχή της Χαιρώνειας, καθώς και ο Χάραδρος (Κοκόρεμα), ο Πίνδος, το Μαυρονέρι, ο Μέλας κ. ά..

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το φαινόμενο της μείωσης της στάθμης του Κηφισού εξαιτίας των γενικά μειωμένων βροχοπτώσεων των τελευταίων χρόνων στην περιοχή και λόγω της διαπλάτυνσης της κοίτης του ποταμού και της υπεράντλησης του νερού για πότισμα των χωραφιών, κυρίως τους θερινούς μήνες.

Ο Κηφισός, που λατρευόταν σαν Θεός, εμφανίζεται με κέρατα ταύρου στο κεφάλι και το άγαλμά του περιλαμβάνεται στη σύνθεση του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα, κάτι που δεν άφησε ασυγκίνητο τον Ευριπίδη, που τον αποκαλεί «ω ταυρόμορφον όμμα Κηφισού ». Ο ταύρος αποτελούσε το ιερό ζώο του Ποσειδώνα, που ήταν θεός του υγρού στοιχείου. Σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο μαζί με τα άλλα Μάρμαρα.

Για τον Βοιωτικό Κηφισό μυθολογείται ότι απέκτησε αρκετά παιδιά:

      Τον Ετέοκλο από την Ευίππη εγγονή του Αθάμαντα, 2ου βασιλιά του Ορχομενού.

     Την Μέλαινα, η οποία από τον Ποσειδώνα απέκτησε τον Δελφό επώνυμο βασιλιά της πόλης των Δελφών.

      Την Θυία, πρώτη ιέρεια του Διονύσου στους Δελφούς. Θεωρείται κατά μια παράδοση μητέρα του Δελφού από τον Απόλλωνα.

     Την νύμφη Δαυλίδα, που έδωσε το όνομά της στην πόλη Δαυλίδα της Φωκίδας.

     Τη νύμφη Λιλαία, που έδωσε το όνομά της στην αρχαία πόλη Λιλαία της Φωκίδας. Η ακρόπολή της ήταν κτισμένη σ’ έναν απόκρημνο βράχο του Παρνασσού, κοντά στις πηγές του Κηφισού, όπου υπήρχε ναός του θεού-ποταμού Κηφισού και της Λιλαίας.

      Την Κλεοδώρα, νύμφη του βουνού Παρνασσού της Φωκίδας, η οποία από τον Ποσειδώνα απέκτησε τον Παρνασσό.

     Τη νύμφη Κωρυκία, η οποία από τον Απόλλωνα απέκτησε τον Λύκωρο, που κατά μια άλλη παράδοση ήταν παππούς του Δελφού.

     Τη νύμφη Κυρτωνία που έδωσε το όνομά της στην αρχαία πόλη Κυρτώνη ή Κύρτωνες κτισμένη Βόρεια της λίμνης Κωπαΐδας.

     Τη νύμφη Κασταλία που έδωσε το όνομά της σε μια αρχαία πηγή στους Δελφούς και το νερό της οποίας εθεωρείτο δώρο του Κηφισού στους Λιλαιείς. Ο μύθος αναφέρει ότι οι ντόπιοι έριχναν στον ποταμό κάποιες καθιερωμένες ημέρες ιερές πίτες ζυμαρικών ή γλυκισμάτων και άλλα αντικείμενα, τα οποία ισχυρίζονταν ότι εύρισκαν να βγαίνουν από την πηγή. Αυτό όμως ήταν αδύνατο γιατί η κοίτη του ποταμού είναι χαμηλότερη της πηγής.

ΛΟΦΙΣ  ΠΟΤΑΜΟΣ

Κοντά στον Αλίαρτο υπήρχε ένας μικρός ποταμός, ο Λόφις. Η μυθολογία μας λέει ότι η περιοχή στην αρχή ήταν ξερή, χωρίς νερά. Ένας από τους άρχοντές της αποφάσισε να πάει στους Δελφούς και να ρωτήσει πώς θα μπορούσαν να βρουν νερό στον τόπο τους.

Η Πυθία παράγγειλε στον άρχοντα να σκοτώσει όποιον συναντήσει πρώτον, καθώς θα επιστρέφει στη χώρα του. Εκείνος φτάνοντας, συνάντησε το γιο του Λόφι, τον οποίο και σκότωσε χωρίς να χρονοτριβεί, με το ξίφος του. Ζωντανός ακόμη ο νέος έτρεξε εδώ κι εκεί, κι όπου χύθηκε αίμα στα έδαφος ανέβλυσε νερό, γι' αυτό και ο ποταμός ονομάστηκε Λόφις.

ΜΕΛΑΝΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ (Μαυροπόταμος)

Βόρεια του Ορχομενού, στα πόδια του Υφαντείου λόφου (απόληξη του Ακοντίου όρους) υπάρχουν οι πηγές του Μέλανα ποταμού που με μήκος 30 χλμ., διασχίζει το Κωπαϊδικό πεδίο και καταλήγει στη λίμνη Υλίκη.

Οι πηγές του Μέλανα βρίσκονται στις παρυφές του Υφαντείου, σχεδόν κρυμμένες από την πλούσια βλάστηση. Εκτείνονται από την Ακιδαλία κρήνη ως το χωριό Διόνυσος. Αναβλύζουν σιωπηλά και ακατάπαυστα για χιλιάδες χρόνια μέσα από το σαθρό σώμα του υπερκείμενου Υφαντείου, δίνοντας την εντύπωση ότι κάποιο πανάρχαιο συμβόλαιο δένει τους κατοίκους με το υγρό στοιχείο και τη μητέρα φύση.

Η βλάστηση συνοδεύει τον Μέλανα ποταμό σε όλη τη διαδρομή του, προσδίνοντας σκούρο χρώμα στα νερά του και σ' αυτό οφείλεται το όνομά του, Μέλας. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα του ήταν πάντοτε πηγή ζωής για τους κατοίκους. Τα περίφημα χέλια του Μέλανα συγκινούσαν υπερβολικά τον Αριστοφάνη και αναφέρονται στη “Λυσιστράτη” και τους “Αχαρνείς”, αλλά και ο Παυσανίας, επίσης, αφιερώνει μερικές γραμμές.

Πλησίον του Ορχομενού και του Μέλανα ποταμού έγινε η μάχη που έκρινε την τύχη της Λάρυμνας το 86 π.Χ.. Ο Πλούταρχος, λόγω των πολλών νερών που είχε εκείνη την εποχή ο ποταμός, παρουσιάζει τον Ορχομενό σαν την Αίγυπτο της Βοιωτίας και τον Μέλανα ποταμό σαν Νείλο. "....Πηγάζει δίπλα στον Ορχομενό, στους πρόποδες του Ακοντίου(πηγές Χαρίτων), έχει άφθονο νερό και είναι πλωτός, φύονται καλάμια κι έχει παρόμοια βλάστηση με το Νείλο..."

ΠΟΤΑΜΟΣ ΕΡΚΥΝΑ

Η φαντασία των προγόνων μας έπλασε ένα ποιητικό μύθο για τη γέννηση του ποταμού της Έρκυνας. Λέει ότι η Έρκυνα, πριν γίνει ποτάμι, ήταν μια όμορφη παρθένα, κόρη  του ιδρυτή και αρχιτέκτονα Τροφώνιου,  κατά άλλους ήταν μια νύμφη. Έπαιζε κοντά στην πατρική της κατοικία με την Περσεφόνη, κόρη της θεάς Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, και κρατούσε στα χέρια της μια χήνα. Καθώς έτρεχαν χαρούμενες με γέλια και ξεφωνητά, η χήνα ξέφυγε από τα χέρια της Έρκυνας και πέταξε σε μια γειτονική σπηλιά. Έτρεξε, τότε, η κόρη της Δήμητρας  μπήκε στην σπηλιά και μετακίνησε μια πέτρα, για να πιάσει τη χήνα, μα ευθύς ανάβλυσαν τα νερά ολόκληρου του ποταμού. Η κόρη Δήμητρας ονόμασε το ποτάμι Έρκυνα προς τιμήν της φίλης της.  

ΤΡΙΤΩΝΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Ο Τρίτωνας ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης τους οποίους και συνόδευε επιφορτισμένος να φροντίζει τα άλογα και το αμάξι του κυρίου των υδάτων.

Ο Τρίτων ποταμός συνδέεται με τη θεά Αθηνά. Λέγεται ότι η θεά Αθηνά γεννήθηκε εκεί και ανατράφηκε  από τον Αλαλκομενέα.

 Ο Τρίτων ποταμός ίσως ήταν το μικρό ρέμα, το πλησιέστερο στο Σωληνάρι. Στις εκβολές του Τρίτωνα στην Κωπαΐδα ήταν οι μικρές πόλεις της αρχαιότητας που κατακλύστηκαν από τη λίμνη Ελευσίς και Αθήναι.