Μεγάλη και Μικρή Άρκτος- ο μύθος της Καλλιστώ και του Αρκάδα, και ο μύθος της Μαντίνειας

Αν κοιτάξουμε το βράδυ προς το Βορρά, θα βρούμε εύκολα τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Αποτελείται συνολικά από 138 άστρα. Τη Μεγάλη Άρκτο θα την αναγνωρίσουμε εύκολα από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, που αν τα ενώσουμε με νοητές γραμμές σχηματίζουν ένα σχήμα σαν κατσαρόλα. Από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, τα 4 σχηματίζουν ένα τετράπλευρο, το σώμα της Άρκτου, και τα υπόλοιπα 3 την ουρά της.

O αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι ο σπουδαιότερος αστερισμός τον βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλοί λαοί την ονομάζουν Άμαξα, γιατί τα 4 άστρα της αποτελούν το αμάξι και τους τροχούς τον, ενώ τα άλλα τρία το τιμόνι ή τα άλογα. Τη Μεγάλη Άρκτο ο Όμηρος την ονομάζει και Ελίκη, λόγω της συνεχούς περιστροφής της γύρω από το Βορρά, ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Άροτρο, και τα 7 άστρα που την αποτελούν Επτά Βόες. Από αυτούς πήρε και το όνομά τον ο γειτονικός αστερισμός τον Βοώτη (ο βοσκός των βοδιών).

   Η πλούσια σε φαντασία Ελληνική μυθολογία συνδέει τη Μεγάλη Άρκτο με την ερωτική δραστηριότητα τον σκανταλιάρη Δία. Ο Δίας, λοιπόν, έβαλε στο μάτι την πανέμορφη Νύμφη Καλλιστώ, τη μονάκριβη κόρη τον Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας με τους 50 γιους. Η Καλλιστώ από μικρό κορίτσι ορκίστηκε πίστη και αφοσίωση στη θεά Άρτεμη και ότι θα μείνει για πάντα παρθένα, να την υπηρετεί και να τη συνοδεύει. Έτσι πήγε να ζήσει μαζί στο δάσος κυνηγώντας άγρια θηρία. Κάποτε όμως την είδε ό Δίας και την ερωτεύτηκε.  Για να την ξεγελάσει πήρε τη μορφή της Άρτεμης και την ανάγκασε να ξαπλώσει μαζί του. Η Καλλιστώ γέννησε τον ήρωα Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων. Η παράνομη αυτή σχέση προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη ζήλια και την οργή της Θεάς Ήρας. Έτσι, για να την εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα.

Η κακομοίρα η Καλλιστώ, μεταμορφωμένη σε αρκούδα, περιπλανιόταν χρόνια μέσα στα πυκνά δάση της Αρκαδίας, ώσπου κάποτε συνάντησε, παλικάρι πια, το γιο της τον Αρκάδα, που κυνηγούσε άγρια ζώα στο δάσος. Η Καλλιστώ επηρεασμένη από τη μητρική της αγάπη, ξεχνώντας ότι ήταν αρκούδα, έτρεξε να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάδας όμως, όπως ήταν επόμενο, δεν αναγνώρισε τη μάνα του. Βλέποντας μια αρκούδα να του επιτίθεται, σήκωσε το δόρυ του να τη σκοτώσει. Ο πανταχού παρών, όμως, Δίας, για να προλάβει τη μητροκτονία, μεταμόρφωσε και τον Αρκάδα σε Άρκτο. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι αναγνώρισε τη μάνα του και έτρεξε χαρούμενο να κυλιστεί στα πόδια της. Ο παντοδύναμος Δίας, για να τους γλιτώσει μια και καλή από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δύο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας κοντά στον άλλο. Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου, η κορωνίδα τον βόρειού ημισφαιρίου τον ουρανού, και ο γιος της, ο Αρκάδας, ο αστερισμός της Μικρή Άρκτου.

Η ζήλια, όμως, της 'Ηρας δε σταμάτησε εδώ. Αφού έκανε μια ζωηρή σκηνή ζηλοτυπίας στον πονηρούλη Δία, θυμωμένη πολύ από τη μεγάλη τιμή που έκανε στη φίλη του και το γιο τους, έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό, που αντιπροσώπευε τον ουρανό, να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του. Απαγόρευσε, λοιπόν, στους δύο εχθρούς της να ανατέλλουν και να δύουν, για να μη λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του ωκεανού και να ξεκουράζονται. Έγιναν, δηλαδή, αειφανείς αστερισμοί. 'Ετσι, οι δύο Άρκτοι από τότε ουδέποτε ξεκουράζονται.

Ο Δίας όμως, για να τους λυτρώσει για πάντα από τη ζήλια της Ήρας τοποθέτησε κοντά τους ένα άλλο  αστέρι, ένα από τα πιο φωτεινά τον ουράνιο θόλο, τον Αρκτούρο, το όνομα του οποίου σημαίνει ο φύλακας της Άρκτου, να τους συνοδεύει και να τους προστατεύει στην αιωνιότητα.

Η ονομασία της Μεγάλης Άρκτου συνδέεται όμως και με έναν αρχαϊκό αρκαδικό μύθο. Στη Μαντινεία της Αρκαδίας υπάρχει η εξής παράδοση: «Στους αρχαϊκούς χρόνους ο ουρανός ήταν κολλημένος με τη Γη, γυάλινος αλλά μεριές μεριές μαλακός. Κάποιοι κυνηγοί σκότωσαν σε ένα κυνήγι μιαν αρκούδα και κάρφωσαν το αρκουδοτόμαρο στον ουρανό. Έτσι, σχηματίστηκε η Μεγάλη Άρκτος, και τα καρφιά έγιναν τα άστρα της».