Πώς βρέθηκε το Τροφώνιο Μαντείο;

Μεγάλο κακό έπεσε κάποτε στη Βοιωτία. Δύο χρόνια είχε να βρέξει και τα σπαρτά δεν φύτρωσαν και οι κάτοικοι υπέφεραν. Αποφάσισαν οι βοιωτικές πόλεις να στείλουν αντιπροσώπους στο μαντείο των Δελφών τους «θεωρούς» για να ζητήσουν βοήθεια από το θεό Απόλλωνα. Η Πυθία είπε ότι μόνο στο μαντείο του Τροφωνίου, στη Λιβαδειά, θα μπορούσαν να πάρουν βοήθεια.

Οι Βοιωτοί αντιπρόσωποι ακολούθησαν την πρόταση της Πυθίας, έφτασαν στη Λιβαδειά, αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν το μαντείο του Τροφωνίου. Ψάχνουν παντού χωρίς αποτέλεσμα. Τότε ο γεροντότερος των «θεωρών», ο Σάων, από το Ακραίφνιο, παρατήρησε ένα σμήνος μελισσών και τότε φωτισμένος από υπερφυσική έμπνευση, αποφάσισε να το ακολουθήσει. Οι μέλισσες μπήκαν σε ένα σπήλαιο, μπήκε και ο Σάων μέσα και εκεί ανακάλυψε το ιερό.

Κατά τους αρχαίους οι «μέλισσες» συμβολίζουν τις ψυχές, που έζησαν στη γη με δικαιοσύνη και επιστρέφουν στον ουρανό ικανοποιημένες, διότι έφεραν εις πέρας το θεάρεστο έργο. Ο Σάων ακολούθησε την πορεία των μελισσών και εκεί συνάντησε τον Τροφώνιο.

Εκεί ο Σάων διδάσκεται από τον Τροφώνιο την ιερουργία, γίνεται έτσι ο πρώτος ιερέας, θυσιάζει και παίρνει τον σωτήριο χρησμό. Ο βοιωτικός ουρανός, χάρη στις υποδείξεις του μαντείου, γέμισε από σύννεφα και μια ευλογημένη βροχή πότισε με χοντρές ψιχάλες τη διψασμένη γη. Ξανάρθε η χαμένη ζωή, τα γεννήματα και τα άλλα αγαθά πλημμύρισαν και πάλι.