Ποιος ήταν ο Μάντης Τροφώνιος;

Υπάρχουν πολλοί μύθοι για την καταγωγή του Τροφώνιου. Μια εκδοχή λέει ότι ήταν γιος του Απόλλωνα και της Επικάστης και αδελφός του Αγαμήδη. Άλλη εκδοχή του μύθου είναι ότι είναι γιος του Εργίνου, βασιλιά του Ορχομενού και της Ιοκάστης

Ο Τροφώνιος και ο αδελφός του ο Αγαμήδης ήταν από τους καλύτερους αρχιτέκτονες. Σε αυτούς αποδίδουν την κατασκευή σημαντικών κτιρίων. Το σπίτι του Αμφιτρύωνα στην Θήβα, το ναό του Ποσειδώνα έξω από τη Μαντίνεια, έναν αρχαιότερο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, το θησαυρό του Αυγεία στην Ήλιδα, το θησαυρό του Υριέα, πόλη κοντά στην Αυλίδα, το ιερό του Απόλλωνα στις Παγασές και άλλα πολλά αξιόλογα έργα.

Πρώτος μύθος:

Σύμφωνα με κάποιο τοπικό μύθο όταν τα δυο αδέλφια κατασκεύασαν το κτίριο όπου αποθήκευε το θησαυρό του ο Υριέας, άφησαν σκόπιμα μια κρυφή είσοδο, μια άχτιστη πέτρα για να μπορούν να μπαίνουν κρυφά μέσα και να παίρνουν διάφορα κομμάτια από το κρυμμένο θησαυρό. Ο Υριέας αντιλήφθηκε ότι κάποιοι του έκλεβαν κρυφά το χρυσό του, έστησε παγίδα. Έβαλε πάνω από τα πιθάρια του με το χρυσό και το ασήμι ειδικά δόκανα που θα αιχμαλώτιζαν τον εισβολέα. Μπαίνοντας τα δυο αδέλφια το βράδυ στο κτίριο του Υριέα το δόκανο αιχμαλώτισε τον Αγαμήδη. Για να μην αναγνωριστεί ο Αγαμήδης ο Τροφώνιος του έκοψε το κεφάλι, το οποίο πήρε μαζί του και εξαφανίστηκε σε ένα χάσμα, το γνωστό βόθρο του Αγαμήδη στο άλσος της Λιβαδειάς. Από την περίοδο αυτή ο Τροφώνιος θεοποιήθηκε, ίδρυσε το γνωστό μαντείο με το όνομά του, του οποίου η φήμη ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας. 
Δεύτερος μύθος:

Ο μύθος αυτός λέει ότι όταν τα δυο αδέλφια έκτισαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, ζήτησαν από τον Απόλλωνα να πληρωθούν για την εργασία τους και να τους δώσει ό,τι καλύτερο αυτός θεωρούσε. Ο Απόλλωνας τους ζήτησε να περιμένουν επτά ημέρες για να τους πληρώσει και μέχρι τότε τα αδέλφια έπρεπε να τρώνε και να πίνουν. Ακολούθησαν τη συμβολή του θεού. Κουρασμένοι την έβδομη μέρα ξάπλωσαν και κοιμήθηκαν. Ποτέ τους όμως δεν ξύπνησαν, οι θεοί τους χάρισαν ένα ευτυχισμένο θάνατο. Ο Απόλλωνας για αμοιβή έδωσε στον Τροφώνιο μαντικές ικανότητες.